Kara delik açıklamasına geri sayım

[vivavale]

53 dakika önce, Norak dedi ki:

abi sauron benziyo eyv

bi de karanlıkda biri sigara içiyor sanki

[zeper]

Bu arada Bogazici'ndeki 4 tane fizik hocamin kurdugu bir facebook sayfasi var, ara sira boyle kaliteli populer bilim tadinda paylasimlar yapiyorlar, linki su: 

Alıntı

 

KARADELİK “GÖLGESİ”NİN RESMİ

Evet, Event Horizon Telescope ekibi bugün açıklamayı yaptı: M87 galaksisinin merkezindeki süper-yüksek kütleli karadeliğin (SYKkd) “gölgesi”nin resmi oluşturuldu. Gölge, gözlemin hata payı dahilinde, Einstein’ın Genel Görelilik kuramından oluşturulan beklentilere uyuyor. Yani Einstein’ın kuramı için şimdiye kadar yapıl(a)mamış yeni bir test uygulanmış oldu, ve kuram bu testi de geçti.

Ancak, resim bildiğimiz anlamda bir fotoğraf değil, çünkü görünür ışığın bir fotoğraf filmine ya da CCD algıç üzerine odaklanması ile oluşmadı. Bir kere, görünür ışık (dalgaboyu ~ 500 nm) yerine 1.3 mm dalgaboyundaki radyo dalgaları kullanıldı. Ancak, bir problemimiz var: Bir teleskopun çözünürlüğünün bir ölçüsü, teleskopun büyüklüğünü kullanılan dalgaboyuna bölerek bulunuyor. Radyo dalgalarının dalgaboyu görünür ışıktan çok daha uzun olduğu için, çözünürlükleri de çok daha kötü oluyor. Örneğin büyük bir teleskopun aynası 5 m civarındadır, bu da çözünürlük ölçüsü olarak 5m/500nm = 10 milyon verir. Halbuki 1 m dalgaboyunda çalışan 50 m’lik bir radyoteleskop için bu ölçü yalnızca 50 olur.

Öte yandan, radyoteleskoplarla, optik teleskoplarda yapamayacağımız bir numara yapabiliyoruz: Arasında örneğin 1 km olan iki teleskopu elektronik olarak birbirine bağlayarak 1 km’lik bir teleskopumuz varmışcasına çözünürlük elde edebiliyoruz. ABD’de New Mexico eyaletindeki VLA tesisinin resimlerini görmüşsünüzdür… İşte Event Horizon Telescope projesinde dünyanın dört bir tarafındaki (şimdilik) sekiz radyoteleskop kullanılarak tüm dünya büyüklüğünde bir sanal teleskop oluşturuldu. Dalgaboyu da 1.3 mm olunca, çözünürlük ölçüsü yaklaşık 10000km/1.3mm = 7 milyar, yani en iyi optik teleskoptan 700 kat daha iyi oldu.

Bu SYKkd’ler galaksilerin birçoğunun merkezinde var, bizimkinde de. Bizimki bizden 30000 ışıkyılı uzaklıkta, ve 4 milyon güneş kütleli, adı da Sagittarius A* (neden diye sormayın, uzun hikaye). Bu resmi cekilen ise, yaklaşık 55 milyon IY uzaklıkta (başka galakside sonuçta), ve 6.5 milyar güneş kütleli. Yani devin de devi. Olay ufku yarıçapı, yani kara deliğin uzayda kapladığı yerin ölçüsü, 20 milyar km, yani Neptün yörüngesinin 5 misli. “Gölge” bölgesi de bunu 2-2.5 misli; görüntüde ortada görünen karanlık kesim orası.

Karadeliğin etrafında bir gaz-toz bulutu var mutlaka. Çünkü etrafındaki nesneleri çekiyor; ama karadelik, kütlesine göre çok küçük bir cisim (mesela bizim Güneş bir kd’e dönüştürülürse yarıçapı 3 km olur, büyükçe bir göktaşı kadar ancak — tabii kütlesi baki); bu yüzden bu gaz-toz bulutu çok sıkışıyor: Dar bir kapıdan çıkmaya calışan bir kalabalık düşünün. Bu sıkışıklık yüzünden ısınıyor, bu yüzden de ışıyor. Bu ışığın bir kısmını karadelik yutuyor, bir kısmını saptırıyor güçlü çekimiyle, bir kısmı da bize ulaşıyor. İşte bulutun, ışıkları bize ulaşamayan (yutulan ve sapan) bölgelerini biz gölge olarak görüyoruz. Işık ulaşan kesim de parlak halka.

İki soru: Birincisi, neden 1.3 mm dalgaboyu? Anlaşılan diğer dalgaboyları, bulutun dış kesimdeki o kadar sıcak olmayan bölgelerde soğuruluyor, o dalgaboyu soğurulmadan çıkmaya en müsait olan dalgaboyu/frekans. İkincisi, neden bizimkine bakmadılar, sonuçta daha yakın? Ama daha küçük. 1800 misli daha yakın, ama 1600 misli daha küçük; yani açısal olarak hemen hemen aynı. Ama bizim galaksinin düzleminde, yani bizimle Sagittarius A* arasında epey gaz/toz bulutu var, bu da ışığın geçmesini engelliyor. Yalnızca bazı radyo ve bazı kızılötesi dalgaboyları bu bulutlardan geçebiliiyor; o radyo dalgaboylarında Sagittarius A*’ı da gözlemlemişler, ama anlaşılan M87’nin verileri daha temizdi, önce onu yaptılar. Büyük ihtimalle en iyi geçen dalgaboyu bile biraz soğuruluyordur bizim bulutlarda.

Bir diğer olasılık da şu: Bizimkinin etrafında yörüngede olan yıldızların varlığını da biliyoruz (kızılötesi’nde gözlemlenebiliyorlar). Belki onların hareketi, dolayısıyla SYKkd civarındaki uzay-zaman geometrisi hakkında da gözlemler yapıyorlardır, onun gözlemi/analizi daha uzun sürüyor olabilir.

Sonucta, bugünkü tarihi bir gözlemdi. İlk kez bir karadeliğin bir tür resmi çekilmiş oldu; ayrıca görüntü de Genel Görelilik kuramı ile (şimdiye kadar kuram bu sartlarda test edilememiş olmasına rağmen) uyumlu çıktı. Büyüksün Einstein!

 

 

[razzRaziel]

 

niçin o şekilde bi image çıktığını daha yayınlanmadan önce açıklıyor güzel şekilde

[axedice]

Vidyo güzelmiş ya baya bilale anlatır gibi anlatmış karmaşık bi mevzuyu hllgz

[Sam]

çok büyük olay gerçekten, bugünleri de gördük. daha ileride daha netini de çekerler.

[Mal]

resimlerin birleştirilmesindeki metodu geliştiren öğrencinin foto çekilmeden önceki konuşması türkçe altyazı seçilebiiyor

 

[senko]

kiz makyajsiz daha guzelmis. Safinaza benzemis boyle

would not band

[aquila]

ogrenci mi? asdfa. doktor hanim diceksiniz!

[senko]

Akademide ya profsun ya ogrencisin ya arasi yok

[Fistan]

doktor

[goldbären]

benim anlamadığım neden iki sene önce hemen hemen aynı resim varken bu konuşma varken, şimdi hype yaptırdılar?
neden ısrarla optik dediler, regen algoritması ile birleştirdikleri görüntüler için.
bu kız alelade bir safinaz iken neden bir anda parlatıldı ve önümüze kondu?
resmi canlı yayını 150k kişi izlerken, pisa skorları yerlerde sürünen sadece türkiyeden bile 75k kişi canlı yayın izliyordu.
ezcümle;
reelpolitikte zamanlama önemli.
 

[aquila]

ACEM KARADELIK!

[aquila]

elkizina cok prim vermek istemeyen yerli ve milli doktor hanim dinleyebilir.

 

 

[Mal]

kız grad student mış

[senko]

bu cirkin

[Esh]

Kiz ted talk un sonunda projeyi ‘ben dusundum, astrofizikcilerle birlikte bir araya getirdik’e getirdi gibi geldi olayi da, yanlis anlamis olma ihtimalim var. eger oyleyse astrofizikci olmadan boyle biseyi akil etmesi falan baya buyuk basari mk.

[Esh]

Kizin konusurken gozunden isik sacmasi, heyecani falan da muazzam. 

[aquila]

imagingci o, yani o kismini dusunup astrofizikcilere sen istiyor kara delik fotosu, iste boyle cekeriz demis olabilir.

 

proje 20 yil once filan basliyo zaten, bu kiz daha algebra ogreniyoken.

Nisan 13, 2019 aquila tarafından düzenlendi

[Norak]

ayni adamlar bu kez galaksinin merkezi ile ilgili groundbreaking aciklama yapacakmis 12 Mayis'ta:

https://www.nsf.gov/news/news_summ.jsp?cntn_id=305028&org=NSF&from=news

[reyou]

Alıntı

Feryal Özel, Professor of Astronomy and Physics at University of Arizona 

[paradoksalkedi]

ya ben hiç duygusal bir insan değilim, ama ^ şunu görünce gözüm doldu ya. abi muhasır medeniyet seviyesini aşıp, bizzat bu seviyeyi çiziyor kadın. acayip. youtube'da biraz gezindim, konferanslarını izledim. kadir has üniversitesi'ne de zoom'la bağlanıp birkaç kez saatlerce konuşmuş. 

[deadwoll]

Boyle cok fazla bilim insanimiz var yurtdisinda. Ayni imkanlar Turkiye’de saglansa pek cogu atlar gelir. Ama Turkiye’de bir bilim insaninin omru boyu kazandigi para, su calismalarin en basitine ayrilan butcenin 1/10u kadar ve calisma ortami les. O yuzden biraz parlayan yurtdisina gidiyor hemen. 

[Oce4n]

imkanı geçelim, kendisi proje/makale yapmadığı için iş arkadaşlarının projelerini bakanlıktaki tanıdıklar vasıtasıyla engelleyen dOç. dr.lar var bizde. akademik kariyerde bulunanlar çok iyi bilirler, bilimde ilerlemeye değil kuyu kazma konusunda ilerliyor bizim çoğu akademisyen.

hani "keşke tek derdimiz para olsa" dediğimiz seviyedeyiz biz daha  

[Norak]

karadelikten gelen sesleri yayinlamis nasa bey...

 

 

 

[Archangel_]

akşam white noise yerine deneyeyim bakalım